Program wychowawczo – profilaktyczny Społecznej Szkoły Podstawowej nr 96 im. Świętej Rodziny w Otwocku
“Dziecię zaś rosło i nabierało mocy, napełniając się mądrością, a łaska Boża spoczywała w nim.”
Łk 2, 52
Założenia fundamentalne
Wychowanie to wspieranie dziecka w rozwoju ku pełnej dojrzałości w sferze fizycznej, emocjonalnej, intelektualnej, duchowej i społecznej, które powinno być wzmacniane i uzupełniane przez działania z zakresu profilaktyki dzieci i młodzieży (definicja wychowania - art. 1 pkt 3 ustawy Prawo oświatowe).
Wychowanie jest zadaniem rodziców, a szkoła pełni rolę wspierającą rodzinę chrześcijańską w tym dziele. Nauczanie i wychowanie to pomoc dzieciom w ich rozwoju, w odkrywaniu siebie, drugiego człowieka i Boga działającego w świecie. Pomoc ta uwzględnia indywidualność ucznia i jest organizowana w sposób przyjazny, bezpieczny, a zarazem atrakcyjny i twórczy.
Szkoła w swoich działaniach wychowawczo-profilaktycznych kieruje się zasadami zawartymi w Ewangelii i Dekalogu, zgodnie z nauczaniem Kościoła Katolickiego. Wzorem wychowawczym jest Święta Rodzina. Cała społeczność szkolna: nauczyciele, rodzice i uczniowie dążą do wspólnego celu jakim jest ukształtowanie młodego człowieka odpowiedzialnego, wrażliwego, żyjącego zgodnie z Słowem Bożym, a zarazem prawego patrioty, szanującego dorobek kulturalny i chrześcijańskie korzenie.
Szkoła systematycznie i zgodnie ze zdiagnozowanymi potrzebami, wdraża czynniki chroniące mające na celu wzmocnienie systemu wartości uczniów tak, aby nie podejmowali oni ryzykownych zachowań związanych z uzależnieniami. Profilaktyka pierwszorzędowa stosowana w szkole opiera się na oddziaływaniach wszystkich pracowników szkoły, rodzicach oraz we współpracy z organizacjami zewnętrznymi.
Oferta szkoły skierowana jest do rodziców, którzy żyją wartościami chrześcijańskimi i zależy im na wychowaniu dzieci zgodnie z tymi wartościami:
Katecheza jest przedmiotem obowiązkowym, realizowanym dwa razy w tygodniu w każdej klasie
Wychowanie do Życia w Rodzinie jest przedmiotem obowiązkowym, realizowanym w klasach 4-8
Celem Szkoły katolickiej jest kształtowanie myślenia ucznia o świecie i o sobie przez pryzmat wiary. Jest to długotrwały proces opierający się na założeniach:
Równowaga między nauczaniem a wychowaniem
Równowaga w rozwoju rozumu i wiary, oparta na przekonaniu, że wiara oświeca rozum
Pomoc dziecku w budowaniu tożsamości zakorzenionej w chrześcijaństwie
Wychowanie do miłości Boga, drugiego człowieka i Ojczyzny
Charyzmat Szkoły im. Świętej Rodziny
Przyjmując imię Świętej Rodziny Szkoła wpisuje się w charyzmat Zgromadzenia Misjonarzy Świętej Rodziny, które poprzez Fundację „Posłaniec” jest organem prowadzącym Szkołę. Za Ojcem Janem Berthierem założycielem Zgromadzenia – Szkoła przyjmuje Świętą Rodzinę za wzór. Zatem nasz sposób życia i pracy dydaktyczno-wychowawczej musi być przeniknięty Jej duchem. Źródłem, na którym się opieramy jest Pismo Święte:
Sakramentalne małżeństwo fundamentem rodziny chrześcijańskiej
Święty Józef wzorem kochającego męża i ojca
Maryja wzorem troskliwej matki
Dziecię Jezus wzorem ucznia
Maryja i Święty Józef wzorem mądrych wychowawców
“Stwórca od początku stworzył ich jako mężczyznę i kobietę. I rzekł: Dlatego opuści człowiek ojca i matkę i złączy się ze swoją żoną (…) Co Bóg złączył niech człowiek nie rozdziela.”
— Mt 19,3-12
“Józefie, Synu Dawida, nie bój się wziąć do siebie Maryi, twej Małżonki.”
— MT 1,20
“Maryja zachowywała wszystkie te sprawy i rozważała je w swoim sercu.”
— Łk 2,15
“Synu, czemuś nam to uczynił? Oto ojciec Twój i ja z bólem serca szukaliśmy Ciebie.”
— Łk 2,48
“Jezus zaś czynił postępy w mądrości, w latach i w łasce u Boga i u ludzi.”
— Łk 2, 52
“Dziecię zaś rosło i nabierało mocy, napełniając się mądrością, a łaska Boża spoczywała na Nim.”
— Łk 2,40
“Potem poszedł z nimi i wrócił do Nazaretu ; i był im poddany.”
— Łk 2, 51
“Dopuście dzieci i nie przeszkadzajcie im przyjść do Mnie; do takich bowiem należy Królestwo Boże.”
— Mt 19,14-15
Tradycje szkoły im. Świętej Rodziny
Rozpoczęcie i zakończenie roku szkolnego o godz. 15 wspólną Mszą św.
Poczet Sztandarowy obecny na uroczystościach szkolnych i pozaszkolnych.
Z dumą noszony strój szkolny.
Wspólny udział we Mszach św. pierwszopiątkowych.
Pierwsza Komunia Święta i Rocznica Pierwszej Komunii uczniów przeżywana łącznie w ustaloną niedzielę.
Pielgrzymka klasy kończącej szkołę na Jasną Górę.
Uroczyste Ślubowanie klasy pierwszej.
Rekolekcje, wyjazdowe dni skupienia, Święto Szkoły.
Rozmowy o wychowaniu – spotkania rodziców i nauczycieli ze specjalistami.
Szkolny program wychowawczo – profilaktyczny
1. Sfera fizyczna
Cele Szczegółowe |
Zadania |
Formy Realizacji |
UCZEŃ |
TROSKA O ZDROWIE I ROZWÓJ FIZYCZNY |
Rozwijanie sprawności fizycznej i dbałość o zdrowie szczególnie podczas zajęć wychowania fizycznego oraz zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych |
Organizacja imprez sportowych, rekreacyjnych, dni sportu |
||
Zapoznanie uczniów z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy w salach i pracowniach |
||
Dbałość o higienę i bezpieczeństwo pracy (zapewnienie odpowiednich warunków realizacji wszelkich działań – baza i sprzęt, przestrzeganie przepisów BHP) |
||
Nawyki zdrowego żywienia i umiejętność dostosowania właściwego, estetycznego ubioru do pory roku i okoliczności. |
||
Zajęcia kulinarne promujące zdrowe odżywianie, konkursy, projekty dotyczące racjonalnego odżywiania się |
||
PROFILAKTYKA ZDROWOTNA |
Zapewnienie stałej opieki podczas zajęć w szkole, podczas przerw wycieczek, na boisku, w świetlicy, w kościele itp. |
|
Ukazywanie zagrożeń dla zdrowia fizycznego i psychicznego oraz sposobów i metod ich unikania – dbałość o aktywny wypoczynek |
||
Prawidłowa organizacja czasu pracy, równowaga między czasem obowiązków i czasem wypoczynku |
||
Poznanie funkcjonowania własnego organizmu, samoobserwacja |
||
Ukazywanie negatywnych skutków płynących ze stosowania substancji toksycznych.????? Kształtowanie szacunku wobec własnego ciała i ciała innych. |
2. Sfera emocjonalna
Cele Szczegółowe |
Zadania |
Formy Realizacji |
UCZEŃ rozumie, że wiara i miłość do Boga i ludzi nie opiera się na emocjach, |
ODKRYWANIE LUDZKIEJ UCZUCIOWOŚCI |
Uczenie odróżniania emocji od zachowań np. złości od agresji |
Odróżnianie emocji od uczuć – prowadzenie do dojrzałej uczuciowości |
||
Uczenie empatii |
||
Pomoc w rozwiązywaniu konfliktów i pomoc w nawiązywaniu relacji rówieśniczych |
||
KSZTAŁTOWANIE POCZUCIA WŁASNEJ WARTOŚCI |
Poznawanie i akceptacja siebie, wspomaganie mocnych stron i praca nad trudnościami, rozwój talentów i szukanie pasji |
|
Szacunek dla własnej płciowości |
||
Sprawiedliwa ocena wyników w nauce |
||
Powierzanie zadań i odpowiedzialności |
||
Angażowanie się w aktywności na rzecz innych (wolontariat, schola, zbiórka makulatury, Samorząd Uczniowski, akcje charytatywne) |
||
Udział w projektach, konkursach, zajęciach rozwijających talenty, prezentacja własnych dokonań |
||
ODKRYWANIE GODNOŚCI OSOBISTEJ KAŻDEGO CZŁOWIEKA |
Wskazywanie, że źródłem godności ludzkiej jest Stwórca, Dawca Życia |
|
Szacunek do życia od chwili poczęcia do naturalnej śmierci |
||
Indywidualizacja procesu nauczania, ocenianie za wkład pracy, a nie tylko za efekty |
||
Sprawiedliwa ocena z zachowania uwzględniająca indywidualne cechy osobowe, prowadząca do rozwoju |
||
Szacunek dla własnej i cudzej pracy, poszanowanie porządku i odpowiedzialności za wspólne dobro |
3. Sfera intelektualna
Cele Szczegółowe |
Zadania |
Formy Realizacji |
UCZEŃ dba o rozwój rozumu i wiary, wie, że wiara i rozum się uzupełniają, zdobywa wiedzą i szuka prawdy, buduje tożsamość osobistą, narodową i chrześcijańską, rozumie powiązanie wiary i patriotyzmu, szanuje dziedzictwo i kulturę narodową, rozwija zdolności twórcze, kształtuje w sobie wrażliwość estetyczną, zna zagrożenia płynące z cyberprzestrzeni i potrafi korzystać z Internetu w sposób prawidłowy i bezpieczny |
WŁAŚCIWA ORGANIZACJA PROCESU DYDAKTYCZNEGO |
Katecheza obszarem współdziałania rozumu i wiary |
Dbałość o wysoki poziom merytoryczny nauczycieli, którzy są autorytetami w dziedzinie nauki i wiary |
||
Wybór właściwych programów nauczania wszystkich przedmiotów, pozwalających zdobywać wiedzę w kontekście wiary |
||
Dbałość o wysoki poziom nauczania |
||
Odpowiednie do poziomu nauczania pomoce dydaktyczne |
||
Plan dnia uwzględniający naturalny rytm aktywności dziecka |
||
Kształtowanie nawyku systematycznej i aktywnej pracy na lekcjach. Regularne sprawdzanie nabytej wiedzy |
||
Sprawiedliwy system oceniania |
||
Troska o rozwój czytelnictwa, udostępnianie księgozbioru biblioteki szkolnej |
||
Właściwy wybór repertuaru sztuk teatralnych, seansów filmowych, wystaw itp. |
||
Mądre i bezpieczne korzystanie komputera i z Internetu |
||
Świetlica miejscem odpoczynku, zabawy i wsparcia dydaktycznego |
||
KSZTAŁTOWANIE SAMODZIELNEGO MYŚLENIA |
Nauczanie rozumiane jako przyzwyczajanie do myślenia, a nie tylko nabywania wiedzy |
|
Budowanie osobowości opartej na pozytywnych wzorcach (ideały) |
||
Posługiwanie się oceną jako narzędziem wychowawczym |
||
Budowanie realnej samooceny (znaczenie sukcesu, przeżywanie porażki) |
||
Konfrontacja z rówieśnikami (rola grupy rówieśniczej) Budowanie twórczych relacji z grupą rówieśniczą |
||
ODKRYWANIE I ROZWIJANIE TALENTÓW |
Aktywizujące metody pracy na wszystkich zajęciach |
|
Zajęcia fakultatywne rozwijające umiejętności wykraczające poza program nauczania |
||
Koła zainteresowań - przedmiotowe, sportowe, artystyczne |
||
Dzielenie się zdobytą wiedzą, prezentowanie osiągnięć artystycznych wyzwalanie radości i przyjemności z działania i własnego rozwoju |
||
WPROWADZENIE W DZIEDZICTWO KULTURY ZAKORZENIO NEJ W CHRZEŚCIJAŃSTWIE |
Ukazywanie aspektów sakralnych w kulturze |
|
Treści patriotyczne i chrześcijańskie w programach nauczania |
||
Uwrażliwianie na estetykę języka, postaw i gestów szczególnie w wystąpieniach publicznych, w miejscach kultu religijnego i pamięci narodowej |
||
Odnoszenie się do korzeni chrześcijańskich i patriotycznych w środowisku lokalnym. Wykorzystanie bliskości stolicy – miejsca bogate w treści historyczne, patriotyczne i chrześcijańskie, lekcje muzealne, obiekty sakralne, miejsca pamięci narodowej |
||
Ukazywanie wartości kultury narodowej i wagi dziedzictwa narodowego w czasach współczesnych (literatura, religia, sztuka, muzyka, architektura) |
||
Prezentowanie bohaterów narodowych i postaci Świętych Polskich |
||
Właściwy dobór lektur szkolnych odzwierciedlający wartości kultury narodowej |
||
UWRAŻLIWIA NIE NA PIĘKNO I DOBRO |
Godne noszenie stroju szkolnego i dbałość o estetyczny wygląd zewnętrzny i higienę osobistą |
|
Ukazywanie moralnego piękna bohaterów historycznych oraz postaci literackich i świętych |
||
Dbałość o kulturę słowa i piękno ojczystego języka |
||
Podnoszenie poziomu kultury osobistej |
||
Dbałość o estetykę i wystrój pomieszczeń szkolnych zgodnie z ich przeznaczeniem |
||
Wycieczki klasowe, wyjścia do teatru, muzeum, kina, na wystawy itp |
4. Sfera duchowa
Cele Szczegółowe |
Zadania |
Formy Realizacji |
UCZEŃ przeżywa osobisty kontakt z Bogiem, rozwija się duchowo, z wiary czerpie radość i optymizm, dąży do ukształtowania prawego sumienia, zdobywa wiedzę religijną |
RYTM KALENDARZA LITURGICZNEGO |
Wrzesień - powierzanie nowego roku szkolnego Św. Rodzinie. Wspominamy Św. Stanisława Kostkę |
Październik- wspólnie odmawiamy "dziesiątkę" różańca |
||
Listopad - Święto Wszystkich Świętych - modlimy się za zmarłych. Poznajemy postaci świętych. Dzień Papieski (22x) |
||
Grudzień -Adwent- Roraty - pieśni adwentowe. Świętujemy Boże Narodzenie |
||
Styczeń -Święto św. Rodziny. Święto Objawienia Pańskiego(Trzech Króli). Rodzinne kolędowanie |
||
Święto Ofiarowania Pańskiego |
||
Popielec – Wielki Post - modlimy się treściami Drogi Krzyżowej. Uroczystość św. Józefa Opiekuna Rodzin |
||
Wielkanoc - przeżywamy radość Zmartwychwstania Pańskiego. Święto Miłosierdzia Bożego |
||
Nabożeństwa Majowe – odmawiamy litanię Loretańską (kapliczka obok szkoły) |
||
Czerwiec – litania do Najświętszego Serca Jezusowego |
||
CODZIENNE OBCOWANIE Z TREŚCIAMI RELIGIJNYMI |
Klasy 1-4 -modlitwa przed lekcjami i po lekcjach oraz „Anioł Pański” |
|
Klasy 5-8 i Gimnazjum - przed lekcjami i po lekcjach oraz „Anioł Pański” |
||
Krzyż właściwie wyeksponowany w pomieszczeniach szkolnych |
||
Ikony Św. Rodziny umieszczone w każdej klasie |
||
Wystawy i gazetki o tematyce religijnej zgodne z kalendarzem liturgicznym |
||
Używanie chrześcijańskiego pozdrowienia |
||
DZIAŁ W EUCHARYSTII PRZYGOTOWANIE OPRAWY LITURGICZNEJ |
Spowiedź i Msza św. Pierwszopiątkowa |
|
Msze św. rozpoczynające uroczystości szkolne |
||
Przygotowanie liturgii - kolejno klasami |
||
Schola -spotkania doskonalące warsztat, oprawa Mszy św., konkursy piosenki religijnej |
||
DZIAŁ W EUCHARYSTII PRZYGOTOWANIE OPRAWY LITURGICZNEJ |
Przedświąteczne Dni skupienia, Msze św., Agapy. Rekolekcje Wielkopostne - podział na grupy wiekowe. Rekolekcje wyjazdowe uczniów:
|
|
PIELGRZYMKI |
|
|
I KOMUNIA ŚW I ROCZNICA I KOMUNII ŚW |
Spotkania formacyjne dzieci i rodziców:
|
|
WYCHOWANIE SUMIENIA DO PRAWDYI UCZCIWOŚCI |
Ukazywanie wzorców osobowych świętych i błogosławionych Kościoła |
|
Przyzwyczajanie dzieci do częstej spowiedzi i udziału w Eucharystii |
||
Odwaga mówienia prawdy nawet wtedy, gdy jest niewygodna i ponoszenie konsekwencji swoich zachowań |
||
Obiektywna i sprawiedliwa ocena pracy ucznia na wszystkich przedmiotach |
||
Rzetelne przygotowywanie się do lekcji oraz uczciwość i samodzielność podczas sprawdzianów i klasówek |
||
KSZTAŁTOWANIE DOJRZAŁEGO POJĘCIA MIŁOŚCI |
Prezentowanie prawdziwego obrazu rodziny chrześcijańskiej na wzór św. Rodziny |
|
Angażowanie uczniów do ofiarnej służby w dobro drugiego człowieka – wolontariat, zbiórka makulatury, działania na rzecz misji, organizowanie akcji charytatywnych |
||
Lekcje WDŻwR w oparciu o program T. Król „Wędrując ku dorosłości”– w klasach od 4 do 8 - udział obowiązkowy |
5. Sfera społeczna
Cele Szczegółowe |
Zadania |
Formy Realizacji |
UCZEŃ wie, że rodzina jest wartością, dobrze funkcjonuje w grupie rówieśniczej i uznaje zasady w niej panujące, ma poczucie odpowiedzialności za siebie, innych, środowisko, wspólnotę i szkołę, szanuje i podtrzymuje polską historię i tradycję, zna i szanuje polskich bohaterów narodowych, odnosi się z szacunkiem do innych kultur, wyznań i narodów, rozumie pojęcia miłości Ojczyzny oraz wie, co znaczy odpowiedzialności za małą i wielką ojczyznę, pielęgnuje tradycje narodowe, zmierza do świadomego wyboru życiowego powołania, absolwent jest świadomy własnej tożsamości |
ODKRYWANIE WŁASNEGO MIEJSCA W GRUPIE RÓWIEŚNICZEJ |
Uczenie ról społecznych:
|
Przyjmowanie odpowiedzialności za swoje postępowanie |
||
Rozumienie i przyjmowanie norm i zasad panujących w grupie |
||
Zasada zdrowej rywalizacji prowadząca do rozwoju |
||
Nabywanie umiejętności wygrywania i przegrywania |
||
Wychowanie do koleżeństwa i przyjaźni przez podejmowanie wspólnych zadań, pielęgnowanie więzi rówieśniczych, wzajemnej troski, odpowiedzialności i niesienia pomocy |
||
PRZYGOTOWA NIE DO ŻYCIA W RODZINIE ZGODNE Z NAUCZANIEM KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO |
Angażowanie rodziców w sprawy klasy i szkoły – modelowanie prawidłowego wizerunku rodziny |
|
Prezentowanie Nauki Kościoła na temat małżeństwa i rodziny stosownie do poziomu nauczania - ze szczególnym akcentem na nauczanie Jana Pawła II na temat małżeństwa i rodziny |
||
Odkrywanie prawdy o ludzkiej płciowości i związanych z tym zadań. Poznawanie różnic płciowych fizycznych i psychicznych |
||
Wychowywanie do odpowiedzialnego rodzicielstwa. Prawda o seksualności człowieka przekazywana stosownie do wieku dziecka |
||
Posługiwanie się wzorem Świętej Rodziny w kształtowaniu obrazu rodziny |
||
Zajęcia dydaktyczne:
|
||
UPAMIĘTNIA NIE WAŻNYCH ROCZNIC I ŚWIĄT NARODOWYCH |
Uroczyste obchody świąt i wydarzeń ważnych dla Polski |
|
Szacunek do symboli narodowych: Hymn Państwowy, Godło Polski, Flaga Państwowa |
||
Kształtowanie postawy honoru |
||
POMOC W PLANOWANIU DALSZEJ EDUKACJI |
Zajęcia z zakresu doradztwa zawodowego |
|
Organizowanie spotkań z ludźmi wykonującymi różne zawody |
||
Spotkania z absolwentami |
||
Odkrywanie talentów i zdolności |
Model absolwenta
Podejmując działania wychowawcze chcemy przygotować absolwenta do życia i wyposażyć w konkretne cechy i umiejętności.
Dążymy do tego, aby absolwent naszej Szkoły był:
ukształtowany według wartości chrześcijańskich, o mocnym kręgosłupie moralnym, zdolny do obrony własnych wartości, potrafi i chce dawać świadectwo wiary, cieszy się wiarą, jest człowiekiem nowoczesnym umiejącym poruszać się we współczesnym świecie zgodnie z chrześcijańskimi wartościami
rzetelnie wykształcony, otwarty na rozwój naukowy i duchowy , poszukujący wiedzy, ambitny, samodzielnie myślący
systematyczny, kreatywny, twórczy, ciekawy świata, samodzielny
świadomy własnej wartości, uczciwy i pracowity,
otwarty na innych i skłonny do pomocy, wrażliwy, przygotowany do podejmowania odpowiedzialnych decyzji, konsekwentny
szczery, sprawiedliwy, prawy, kulturalny
skromny, radosny, refleksyjny
szanujący autorytety- rodziców, nauczycieli
świadomy obywatel i patriota
przygotowany do życia w rodzinie i społeczeństwie
Formacja nauczycieli
W wychowywaniu do wartości ogromną rolę pełnią wychowawcy i nauczyciele. Nauczyciel i wychowawca nie może być neutralny światopoglądowo. Powinien być wierny chrześcijańskiej hierarchii wartości zarówno w życiu osobistym, jak i zawodowym. Musi być świadkiem wartości, które wyznaje, gdyż swoim zachowaniem modeluje zachowania ucznia.
Nauczanie jest jednym z najpotężniejszych czynników wychowawczych. Każdy nauczyciel jest wychowawcą, jego praca nie ogranicza się tylko do przekazywania wiedzy, ale skierowana jest na integralny rozwój rozumu i wiary. Podstawą pracy wychowawczej jest współdziałanie: nauczyciel -uczeń, nauczyciel- rodzic, nauczyciel - nauczyciel oraz silny zespół nauczycieli nastawiony nakonsekwentne, jednolite metody pracy wychowawczej.
Nauczyciel jest odpowiedzialny za własny rozwój osobisty i zawodowy, poszukuje dla siebiedrogi formacji duchowej, a szkoła wspiera go w podejmowanych działaniach.
Wyspółpraca z rodzicami
Rodzice zapoznają się z programem wychowawczo-profilaktycznym szkoły i akceptują go. Szkoła zobowiązuje się wspierać rodzinę jako najważniejsze środowisko wychowawcze dziecka, w tym celu konieczny jest wspólny kierunek wychowawczy. Nauczyciele budują autorytet rodziców, rodzice autorytet nauczyciela. Rodzice pomagają nauczycielom w tworzeniu rodzinnej atmosfery wszkole. Nauczyciele informują regularnie o postępach w nauce ich dziecka.
Stałe formy kontaktów zrodzicami:
zebrania wychowawcy z rodzicami trzy razy w roku, w miarę potrzeb częściej
rozmowy śródsemestralne raz w semestrze (wychowawca- rodzice -uczeń)
dni otwarte
w miarę potrzeb zebrania klasowe z udziałem dyrektora i psychologa szkolnego
przed I Komunią Świętą i Rocznicą
po warsztatach profilaktycznych z uczniami
Angażowanie się rodziców w życie szkoły:
udział rodziców w Radzie Szkoły
udział rodziców w uroczystościach szkolnych
udział rodziców w przygotowaniu uroczystości szkolnych – przygotowanie święta szkoły i
odpowiedzialność za jego przebieg
organizowanie wycieczek i wyjść do teatru
pomoc rodziców w zagospodarowaniu i utrzymaniu estetycznego wyglądu sal lekcyjnych
spotkania z rodzicami prezentującymi ciekawe zawody
Czynniki ochraniające przed uzależnieniami:
silna więź z rodzicami
zainteresowanie nauką (inwestowanie we własny rozwój)
doświadczenie, religijne praktyki
szacunek do autorytetów i norm
konstruktywna grupa rówieśnicza
Wewnątrzszkolne narzędzia diagnostyczne:
obserwacja
ankieta
wywiad
diagnoza pedagogiczna
ewaluacja programu